شاخصه‌ها و مؤلفه‌های تربیت قرآنی
رهروان ولایت ـ شاخصه ها و مولفهای تربیت قرآنی
مقدمه:
یکی از زیباترین موضوعاتی که در فرهنگ قرآن به آن توجه خاصی شده است؛ مسأله‌ی تربیت فرزندان است. خداوند متعال درآیات متعددی مؤلفه‌ها و شاخص‌های تربیت دینی را به والدین گوشزد می‌کند. در این بین سوره مبارکه لقمان بیشترین مؤلفه‌های تربیتی را در خود دارا ست. در این سوره مبارکه به زیبایی و ظرافت هر چه بیشتر به اصول و مؤلفه‌های تربیتی اشاره می‌شود که اگر مورد توجه والدین قرار گیرد نه تنها سعادت دنیایی فرزندان، بلکه سعادت و خوشبختی ابدی آنها را نیز به ارمغان می‌آورد.
مؤلفه‌ی اول: توجه به نصیحت و موعظه نیکو در خانواده
اولین و مهمترین نکته ای که باید والدین در تربیت قرآنی فرزندان به آن توجه خاص داشته باشند، اصل موعظه خیرخواهانه همراه با مهرورزی است. بعضی از خانواده در این خصوص هیچ گونه اهتمامی دیده نمی‌شود، گویا اعضای خانواده به مصابه موجوداتی دور از هم هستند و هیچ گونه حس خیرخواهی و دغدغه تربیتی نسبت به یکدیگر ندارندهرکسی به هرشکلی رفتار کند مورد راهنمایی و هدایت دیگران قرار نمی‌گیرد والبته بعضی نیز هرچند موضوع نصیحت و خیر خواهی درآنها دیده می‌شود ولی همراه با لطافت و نرمی نیست از این رو نتیجه لازم را به دست نمی آورند. در سوره مبارکه لقمان خداوند متعال این اصل زیبا را این چنین بیان می فرماید:
«وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ؛[لقمان/13]و [یاد کن] هنگامى را که لقمان به پسر خویش- در حالى که وى او را اندرز مىداد- گفت» نکته بسیار زیبایی که در ادامه آیه دیده می شود عبارت:« یا بُنَیَّ؛ اى پسرک من»به کاربردن این عبارت زیبا ترین حالتی است که والدین در حالت موعظه باید داشته باشند؛ چرا که اگر موعظه و نصیحت با حالت خیرخواهی و مهرورزی نباشد چه بسا مثمر ثمر واقع نخواهد شد.
2- توجه خاص به اصل و اساس پایه‌های تربیتی
پایه و اساس موضوعات تربیتی و اخلاقی توجه داشتن به توحید و یگانه پرستی است. بعضی از والدین تمام هم و غم تربیتی آنها در چگونگی احوال پرسی و صحبت کردن فرزندان خلاصه می‌شود، از این رو هیچ گونه توجه‌ی با پایه‌های تربیتی که همان یگانه پرستی و توحید است ندارند. از این رو خداوند متعال در خصوص تربیت دینی که حضرت لقمان در خانواده مورد توجه قرار می‌داد می فرماید: «یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ [لقمان/13] «اى پسرک من، به خدا شرک میاور که به راستى شرک ستمى بزرگ است.»
3- احترام و تکریم والدین
از جمله مهترین شاخص‌ها و مؤلفه‌های تربیتی در فرهنگ قرآن، تکریم والدین است. در آیات متعددی خداوند متعال بعد از سفارش به توحید بلافاصله توصیه به تکریم واحترام والدین می نماید. موضوع بسیارمهمی که اگر مورد توجه خاص قرار گیرد در واقع به تحکیم بنیاد خانواده کمک شایانی شده است. در سوره مبارکه لقمان نیز خداوند متعال بعد از شکر گذاری خود موضوع شکر گذاری از والدین را پیش میکشند: «أَنِ اشْکُرْ لی وَ لِوالِدَیْکَ؛[لقمان/14] که شکرگزارِ من و پدر و مادرت باش».
4- توجه به ارتباط نیکو و قرآنی در جامعه
در زندگی قرآنی این چنین می‌آموزیم که هر کسی شأنیت و ارزش دوستی و تبعیت را ندارد؛ چرا که این ارتباط و تبعیت که درآن موازین قرآنی مورد توجه قرار نگرفته است افراد را از دایره هدایت خارج می سازند از این رو در فرهنگ قرآن دوستی و پیروی از کسانی جایز است که خود در مسیر هدایت الهی قرار داشته باشند. «واتَّبِعْ سَبیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛[لقمان/15] و راه کسى را پیروى کن که توبه کنان به سوى من بازمىگردد و [سرانجام] بازگشت شما به سوى من است، و از [حقیقت] آنچه انجام مىدادید شما را با خبر خواهم کرد.»
5- توجه به حیات ابدی
در زندگی قرآنی افراد توجه خاصی به حیات ابدی دارند از این رو در زندگی دنیایی افعال و کارهای خود را به گونه ای سامان می‌دهند که آخرتشان مورد خدشه قرار نگیرد: «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ؛[لقمان/16] «اى پسرک من، اگر [عملِ تو] هموزن دانه خَردلى و در تخته سنگى یا در آسمانها یا در زمین باشد، خدا آن را مىآورد، که خدا بس دقیق و آگاه است.»
6- توجه به نماز، صبر و امر به معروف و نهی از منکر
در زندگی قرآنی با توجه به این که متضمن سعادت دنیا و آخرت است مؤلفه‌های ارزشمندی همچون توجه به نماز و امر به معروف و نهی از منکر و صبر به تمام اقسامش از جایگاه ارزشمندی برخوردار است؛ چرا که نماز گویای حیات توحیدی است و امر به معروف و نهی از منکر ضامن اصلاح حیات دنیوی و صبر در این مسیر ضامن موفق و پیروزی در اهداف. ضرورت این مؤلفه ها را خداوند متعال در سوره مبارکه لقمان این چنین بیان می فرماید: «یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ [لقمان/17] اى پسرک من، نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار، و بر آسیبى که بر تو وارد آمده است شکیبا باش. این [حاکى] از عزم [و اراده تو در] امور است.»
7- پرهیز از خود برتربینی و تکبر در زندگی
در حیات طیبه قرآنی خودبرتربینی و تکبر جایگاهی ندارد.از این رو انسانی که نفس خود را به تربیت قرآنی پرورش داده است؛ هیچگاه در برابر مخلوقات خداوند متعال ابزار برتری و بزرگی نمی نماید: «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ ؛[لقمان/18] و از مردم [به نِخوت] رُخ برمتاب، و در زمین خرامان راه مرو که خدا خودپسندِ لافزن را دوست نمىدارد.»
8- رعایت اقتصاد و اعتدال در زندگی
از جمله زیباترین مؤلفه‌های زندگی قرآنی، حاکم بودن اعتدال در زندگی و همچنین برخورد توأم با ادب و متانت با مردم است. در این خصوص آیات زیبایی در قرآن مجید وجود دارد که وظیفه جویندگان زندگی قرآنی را روشن می‌کند: «وَ اقْصِدْ فی مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیرِ ؛[لقمان/19] و در راهرفتنِ خود میانهرو باش، و صدایت را آهسته ساز، که بدترین آوازها بانگ خران است.»
سخن آخر و نتیجه گیری
آیات نورانی کلام الله مجید بهترین نسخه برای جویندگان سعادت و دنیا وآخرت است؛ چرا که در خود بهترین مؤلفه‌ها درست زندگی کردن را در خود دارد مؤلفه‌هایی که گویایی توجه به تمام ابعاد وجود انسان و سعادت اوست.
